کارکردهای الهیاتی سکوت در آثار مولانا

سکوت یکی از مهم ترین بن مایه های الاهیّات عرفانی، به نحو اعم، و الاهیّات سلبی،به نحو اخص، است. سکوت آخرین مرحله کوشش عارف و الهی دان عرفانی در تلاش برای سخن گفتن از خداست. در این مرحله، تمام ترفندها و روش های زبانی عارف رنگ می بازند. در نوشته پیش رو به کارکردهای الاهیّاتی سکوت در آثار مولانا می پردازیم. در ابتدا به نقش محوری سکوت در آثار وی اشاره می کنیم. سپس به دلایل اخلاقی ـ روانی و نیز دلایل زبانی ـ معرفتی دعوت به سکوت در آثار این عارف می پردازیم. رابطه معکوس عقل و سخن گفتن، نجات بخشیِ خاموشی، پرهیز از پریشانی ضمیر و نیل به جمعیت خاطر به مدد خاموشی، مراعات حال مخاطب، رازپوشی، پرهیز از خاصیّت تخدیری سخن وری، و پرهیز از کبر از مهم ترین دلایل اخلاقی ـ روانی دعوت به سکوت است و ظرفیّت محدود زبان در بیان حقایق، بیان ناپذیری خدا و تلاش برای حفظ وحدت و رهایی از عالم مادّی، به طور اعم، و زبان بشری، به طور اخص، از دلایل زبانی ـ معرفتی فراخواندن به خاموشی به شمار می آید. در بخش آخر این مقاله نیز چرایی سخن گفتن به رغم فراخواندن به سکوت را بررسی می کنیم. از مهم ترین دلایل و علل سخن گفتن عارف و الهی دان، به رغم دعوت به سکوت، به مواردی هم چون به سخن در آمدن عارف از جانب خدا، سخن گفتن به واسطه اضطراری درونی، سخن گفتن از سر عشق ورزی به خدا و خلق، جنبه تعلیمی سخن و ارائه قرینه ای بر بیان ناپذیری اشاره می توان کرد.